Reranie lub rotacyzm to nieprawidłowa wymowa dźwięku r. Wada ta jest dość częsta i występuje zarówno u dzieci, jak i wśród dorosłych. Głoska r może być opuszczana (pomijanie – mówimy wtedy o MOGIROTACYZMIE), zamieniana na l, ł lub j (PARAROTACYZM) lub zniekształcana (ROTACYZM WŁAŚCIWY). W przeciwieństwie do dwóch pierwszych przypadków, rotacyzm właściwy wymaga wczesnego kontaktu z logopedą.
R jest trudną artykulacyjnie głoską. Najczęściej pojawia się ona jako ostatnia w rozwoju artykulacji. Dlatego zauważone zniekształcenia tej głoski należy szybko skonsultować z logopedą, aby dziecko nie utrwaliło nieprawidłowego nawyku, który później bardzo trudno będzie skorygować.
Możliwe formy rotacyzmu właściwego:
1. r. uwularny = języczkowy (tzw. r francuskie) – zamiast języka wibruje języczek, będący zakończeniem podniebienia miękkiego.
2. r. boczny = lateralny – strumień powietrza przechodzi między boczną krawędzią języka a górnymi dziąsłami.
3. r. wargowy = labialny – wibracja z czubka języka zostaje przeniesiona na obie wargi (często mówi się, że jest to rotacyzm tzw. furmański)
4. r. gardłowy = faryngealny – wibracja powstaje pomiędzy nasadą języka a tylną ścianą gardła.
5. artykulacja międzyzębowa – drga czubek języka wsunięty między górne i dolne zęby.
6. r. podniebny – tylna część języka zbliża się do podniebienia miękkiego, wibruje podniebienie miękkie. Powstały dźwięk przypomina głoskę [y]
7. artykulacja policzkowa – strumień powietrza kierowany jest w bok, w wyniku czego drga jeden lub obydwa policzki.
Należy też pamiętać, że dziecko ma prawo zamieniać r na l lub j. Jest to etap rozwojowy. Dopiero około 6 r. ż. pojawia się głoska r we właściwym brzmieniu. U jednych dzieci następuje to przed 6 r. ż., u innych przed 7 r. ż.
Ponieważ głoska r artykułowana jest za pomocą czubka języka (apex), dlatego przyczyną rotacyzmu jest najczęściej zbyt mała sprawność ruchowa czubka języka. Duże znaczenie ma też budowa języka. Prawidłowa realizacja głoski r może być utrudniana lub wręcz niemożliwa, gdy:
– język jest zbyt duży i gruby
– napięcie mięśniowe języka jest wzmożone lub obniżone
– wędzidełko podjęzykowe jest zbyt krótkie
Dodatkowo obniżony poziom słuchu, opóźniony rozwój motoryczny, niepełnosprawność intelektualna, nieprawidłowe wzory wymowy w otoczeniu tez mogą być przyczyną wadliwej wymowy głoski r.
Aby pomóc dziecku prawidłowo realizować głoskę r, należy wprowadzić do codziennego harmonogramu zestaw ćwiczeń aparatu artykulacyjnego, mający na celu usprawnienie czubka języka (apexu).