Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu wyróżnia się na podstawie charakterystycznych objawów. Jeżeli wnikliwie obserwujemy dziecko, to możemy zauważyć te symptomy, dlatego ważna jest znajomość zjawiska dla trafnego rozpoznania tych trudności.
Objawy w wieku przedszkolnym
Już w wieku przedszkolnym możemy zauważyć u dziecka objawy świadczące o tym, że może ono mieć problemy z prawidłowym opanowaniem umiejętności czytania i pisania. Są to symptomy, które cechują tzw. dzieci ryzyka dysleksji:
- opóźniony rozwój mowy; nieprawidłowa artykulacja głosek mała sprawność i koordynacja ruchów – dziecko słabo biega, jego ruchy są niezdarne, ma trudności z utrzymaniem równowagi, ma trudności w nauczeniu się jazdy na rowerku oraz przy zapianiu guzików i sznurowaniu butów;
- nieprawidłowy chwyt narzędzia pisarskiego oraz nacisk na kartkę papieru (słaby lub za mocny), niezgrabne ruchy i trudności przy rysowaniu i pisaniu;
- słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa: trudności przy budowaniu z klocków, w wieku 3 lat dziecko nie umie narysować koła, 4 lat kwadratu i krzyża, 5 lat – trójkąta;
- problemy z różnicowaniem głosek podobnych oraz z wydzieleniem sylab, identyfikacją głosek w wyrazie i ich syntezą;
- zamiana ręki przy czynnościach manualnych, mylenie prawej i lewej strony;
- zaburzona spostrzegawczość i pamięć wzrokowa: nieporadność przy rysowaniu (rysunki bogate treściowo lecz prymitywne w formie), trudności w wykonywaniu układanek, przy odtwarzaniu graficznych wzorów;
- trudności z opanowaniem poprawnej pisowni: pismo zwierciadlane, mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g), liter odpowiadających głoskom zbliżonym fonetycznie, opuszczanie lub dodawanie liter;
- problemy przy opanowaniu umiejętności czytania
Ważne jest to, że wszystkie te objawy występują mimo stosowania prawidłowych metod nauczania. Im więcej występujących u dziecka objawów, tym większe prawdopodobieństwo „ryzyka dysleksji”.
Objawy w wieku szkolnym (klasa I – III)
Symptomy świadczące o tym, że dziecko może być dyslektykiem, zauważamy także w wieku wczesnoszkolnym. Należą do nich:
- Mała sprawność ruchowa całego ciała: trudności w nauce jazdy na rowerze, wrotkach, łyżwach, niechętne uczestnicenie we wszelkich formach ruchu;
- Obniżony poziom sprawności manualnej: rąk, palców, utrzymująca się oburęczność;
- Trudność z odróżnieniem prawej i lewej strony, określaniem położenia przedmiotów względem siebie;
- Problemy z koordynacją ręki i oka: brzydkie rysunki i pismo, które nie mieści się w liniaturze, pozaginane rogi w zeszycie, zbyt mocny nacisk narzędzia pisarskiego, szybka męczliwość ręki;
- Trudności z zapamiętywaniem tabliczki mnożenia, wierszy, sekwencji (nazwy miesięcy, liter w alfabecie);
- Wadliwa wymowa, przekręcanie złożonych wyrazów, używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym;
- Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni: zapamiętaniem kształtu liter, o skomplikowanej strukturze (F, H, Ł, G): mylnie liter podobnych pod względem kształtu: np. l – t – l, m-n; mylenie liter identycznych lecz inaczej położonych w przestrzeni; p – b – d – g; popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów;
- Trudności z opanowywaniem poprawnej pisowni: mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (np. głoski z-s, w-f, d-t, k-g), nieprawidłowe zapisywanie zmiękczeń, mylenie głosek i-j, głosek nosowych ą-om, ę-en, opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab; pisanie wyrazów bezsensownych; trudności nasilają się podczas pisania ze słuchu;
- Problemy podczas czytania: głosowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa, wolne tempo, błędy, odczytywanie pierwszej głoski, sylaby i domyślanie się dalszego ciągu, zgadywanie, słabe rozumienie tekstu.
W momencie, gdy zauważamy takie zachowania, wskazane jest zgłoszenie się z dzieckiem na diagnozę pedagogiczną. Tylko wtedy można rozpocząć efektywną terapię, jeżeli będzie postawiona prawidłowa diagnoza i będziemy znali obszary zaburzonych funkcji. Nie bójmy się dysleksji, już we wczesnych latach nauki możemy nauczyć dziecko jak sobie z nią radzić. Im wcześniej zostanie rozpoczęta praca nad zaburzeniami, tym szybciej zostaną one zminimalizowane lub zupełnie wyeliminowane.
Objawy w wieku szkolnym – powyżej klasy IV
W starszych klasach szkoły podstawowej nauczyciele i rodzice mogą także zauważyć specyficzne objawy, świadczące o tym, że dziecko może być dyslektykiem:
- Wolne tempo czytania, ogólna niechęć do czytania;
- Nieprawidłowa pisownia, duża ilość błędów ortograficznych;
- Trudności z zapamiętywaniem: wierszy, terminów, nazw np. miesięcy, dat, danych numerów telefonu; przekręcanie nazwisk i nazw, liczb wielocyfrowych;
- Trudności w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej percepcji wzrokowej, przestrzennej i pamięci wzrokowej m. in. geografii – zła orientacja na mapie, geometrii, rysunek uproszczony, schematyczny, chemii – łańcuchy reakcji chemicznych;
- Trudności w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy: trudności w opanowaniu języków obcych, biologia – opanowanie terminologii, historia – zapamiętanie nazwisk, nazw.
Zestawiając wszystkie objawy specyficznych trudności dzieci, zaczynając od wieku przedszkolnego do wieku szkolnego, możemy zauważyć, że niektóre z nich ustępują np. od klasy IV bardzo często nie stwierdza się już trudności występujących w czytaniu, podczas pisania utrzymują się przeważnie błędy ortograficzne. Występują też takie objawy, które nie ustępują i mogą przetrwać do następnego okresu rozwojowego. Pojawiają się także nowe symptomy i ich skutki np. problemy w nauce języków obcych. Występowanie jednocześnie kilku objawów może świadczyć o zakłóceniach rozwoju wielu funkcji i jest przyczyną nasilonych trudności szkolnych.